Nie wiem, co planuje obecnie rząd tzw. „dobrej zmiany” odnośnie Świąt Bożego Narodzenia, ale rzućmy okiem na historię.

Jakiś czas temu znalazłem na śmietniku stertę książek, wydanych za PRL-u, część przytuliłem i jedną z nich przeczytałem. To Dwanaście miesięcy, czyli historia Anglii Geoffreya Trease.


W oryginale brzmi to tak: Days to Remember: A Garland of Historic Anniversaries. Ten zbiór esejów Trease, historyk i propagandysta, wydał w 1973 r. Wydanie polskie ukazało się w 1981 r., nakładem Naszej Księgarni, w tłumaczeniu i z objaśnieniami Alicji Skarbińskiej. Niewiele więcej można wyczytać w jego biogramie na polskojęzycznej wiki.
(https://pl.wikipedia.org/wiki/Geoffrey_Trease)

Autor adresował swoje książki przede wszystkim do dzieci. Jak podaje wersja angielska:

    Trease opisywał własne lektury z dzieciństwa jako „porcję klasycznej i rasistowskiej przygody historycznej”, ale w 1933 r. natknął się na tłumaczenie rosyjskiej książki zatytułowanej „Moscow has a Plan” („Moskwa ma plan”), w której sowiecki autor udramatyzował Pierwszy plan pięcioletni [Pierwszą pięciolatkę z 1928 roku] dla młodych czytelników. Zainspirowany tym, w 1934 roku Trease napisał „Bows Against the Barons” [pol. Łuki przeciw baronom], lewicową wersję Robin Hooda, która pokazała radykalne podejście do literatury historycznej dla młodych ludzi. Obejmowało to użycie nowoczesnego języka angielskiego, a nie manieryzmów językowych, silnych postaci męskich i żeńskich, często z mniej uprzywilejowanych warstw społecznych i skrupulatnej dbałości o szczegóły. Trwała wiara w równość i sprawiedliwość jest tematem wielu jego książek, podobnie jak powiązania między historycznymi kontekstami jego powieści a współczesnymi problemami.

    „Bows Against the Barons” została przetłumaczona na rosyjski i sprzedawała się tam niezmiernie dobrze; jego następne dzieło, „Comrades for the Charter” [pol. Towarzysze dla Karty; prawdopodobnie chodzi o Wielką Kartę Wolności, Magna Carta], odniosło mniejszy sukces, ale „Cue for Treason” [pol. Wskazówka do zdrady] w 1940 roku okazała się niezmiennie popularna i pozostaje jego najbardziej znaną pracą. Tematyka jego książek obejmuje szeroki zakres okresów historycznych, takich jak „The Crown of Violet” [pol. Korona fioletu] osadzona w starożytnej Grecji, „The Red Towers of Granada” [pol. Czerwone wieże Granady], osadzona w średniowieczu, „The Hills of Varna” [pol. Wzgórza Warny], w renesansowej Europie, „Cue for Treason” i „Cloak for a Spy” [pol. Płaszcz dla szpiega], w elżbietańskiej Anglii, „Fire on the Wind”  [pol. Ogień na wietrze] i „Popinjay Stairs” [pol. Strojne schody], podczas Restauracji Stuartów, „Thunder of Valmy”, podczas Rewolucji francuskiej, „The White Nights of St. Petersburg” [pol. Białe noce Sankt Petersburga], w czasie bolszewickiej i „Tomorrow Is A Stranger”, podczas II wojny światowej.

    (https://en.wikipedia.org/wiki/Geoffrey_Trease)

Tyle o autorze. W tym jego zbiorku Dni do zapamiętania znalazło się opowiadanie Odwołane Boże Narodzenie. Krótkie, więc przytoczę je tutaj w całości, mając nadzieję, że nikt nie oskarży mnie o naruszanie jego praw autorskich. W nawiasach kwadratowych umieściłem kilka wyjaśnień.

    Odwołane Boże Narodzenie

    Niektórzy ludzie narzekają na wydatki i kłopoty spowodowane świętami Bożego Narodzenia, trudno jednak wyobrazić sobie dzisiaj, żeby parlament zechciał je znieść.
    A to właśnie zdarzyło się w roku 1652, kiedy purytanie, po zwycięstwie w wojnie domowej, przejęli władzę w Anglii.
    24 grudnia tego roku, po długiej debacie nad sprawami nawigacyjnymi, w Izbie Gmin „przedstawiono gwałtowny protest przeciwko świętom Bożego Narodzenia, na podstawie cytatów z Pisma Świętego, z listów św. Pawła Apostoła do Koryntian”, twierdząc, iż tylko „papiści” obchodzą święta.
    Rozpętała się poważna dysputa. Posępni ciemno ubrani posłowie w cylindrach zabierali kolejno głos, cytując Biblię i argumenty teologiczne. Następnie postanowiono „znieść Boże Narodzenie, wydać odpowiednie ustawy i kontynuować obrady parlamentu następnego dnia, w tak zwany pierwszy dzień świąt Bożego Narodzenia”. Tyle podaje drukowana notatka w „Flying Eagle Gazette”.
    Był to kolejny cios wymierzony przeciw wszelkim rozrywkom. Purytanie zamknęli teatry, zlikwidowali obchody Majowego Święta [angielskie święto łączone z przygodami Robin Hooda — Dzień Robin Hooda, Majowe Święto — 1 maja, później wprowadzone przez II Międzynarodówkę jako Święto Pracy. Geoffrey Trease, w opowiadaniu Majowe Święto, pisze, że brali w nim udział zarówno biedni jak i bogaci, i wyjaśnia, że składało się z tańców ludowych, zabaw wokół ozdobionego słupa i ognisk ulicznych], zabronili gry w piłkę, zakazali wyścigów, a z kościołów usunęli organy i chóry. Nie wszyscy naturalnie byli takimi ponurakami, ale przez pewien czas najbardziej zajadli posłowie mieli najwięcej do powiedzenia i jeżeli człowiek umiarkowanych poglądów, jakim był Oliver Cromwell, chciał się utrzymać przy władzy, musiał swoje zdanie zachować dla siebie.
    Sprzeciw był rzeczą niebezpieczną. W Dzienniku Evelyna [John Evelyn (1620—1706) prowadził swój Pamiętnik przez całe życie, został wydany w 1818 roku] czytamy, co przydarzyło się temu spokojnemu człowiekowi 25 grudnia 1657 roku.
    Evelyn wraz z żoną, dobrzy anglikanie, poszli na poranne nabożeństwo. Po kazaniu pastor przeszedł do ceremonii komunii, wszyscy wierni uklękli przed ołtarzem.
    W tejże chwili rozwarły się drzwi kościoła i oddział muszkieterów z hałasem wszedł do środka z bronią gotową do strzału. Pastor nadal udzielał komunii, wierni klęczeli, mimo że część muszkieterów wycelowała w nich strzelby. Wydawali się jednak trochę zakłopotani, „jakby nie wiedzieli, co naprawdę mają zrobić” — zapisał Evelyn.
    Żołnierze pozwolili dokończyć nabożeństwa. Potem aresztowali wszystkich, którzy znajdowali się w kościele. Większość zatrzymanych odprowadzono do więzienia, ale co znaczniejsze osoby, takie jak: księżna Dorset, lady Hatton i Evelynowie, zostały lepiej potraktowane. Pozwolono im zjeść obiad, a później zaprowadzono do specjalnego pomieszczenia, gdzie pod strażą doczekali przybycia pułkownika i innych oficerów z Whitehall, którzy przyszli, żeby przeprowadzić śledztwo.
    Evelyn opisuje, że kiedy nadeszła jego kolej, zanotowano nazwisko i adres, a następnie zażądano wyjaśnień, dlaczego ośmielił się „uczestniczyć w nabożeństwie, które ich zdaniem było katolicką mszą odprawianą w języku angielskim”. Zarzucano mu, że modlił się za Karola Stuarta przebywającego na wygnaniu, ale wyjaśnił, iż modlił się jedynie za wszystkich chrześcijańskich królów, władców i gubernatorów.
    Po dalszych „błahych i podchwytliwych pytaniach, licznych groźbach (...) nie mając podstaw do zatrzymania, zwolniono mnie, ubolewając nad moją ignorancją”. Evelyn z ulgą wrócił do domu.
    Wszystkie te historie skończyły się w roku 1660. Purytanie odeszli. Znów wzniesiono „majowe słupy” [patrz uwaga wyżej o Dniu Robin Hooda], otwarto teatry, znów chórzyści w białych komżach wyśpiewywali w kościołach, wróciły radosne święta.
    Jednakże coś się zmieniło. Purytanie odcisnęli swe piętno na życiu i charakterze narodu angielskiego. Nigdy nie zdołano całkowicie odtworzyć wesołego ducha średniowiecza i epoki elżbietańskiej.
    Szkoda, że nie możemy napisać, iż wierni, prześladowani przez purytan, odzyskali wolność wyznania. Niestety, okres Restauracji odwrócił sytuację. Ponownie do głosu doszedł kościół anglikański i przez wiele następnych lat wyznawcy innych religii — od katolików do kwakrów — byli traktowani jak obywatele drugiej kategorii.



Niby autor próbuje zachować równowagę ale jednak Oliver Cromwell był człowiekiem umiarkowanych poglądów. No i kilka lat tego terroru ledwie zauważa. No ale, podsuwa nam źródło — Flying Eagle Gazette, z którego cytuje kilka zdań.

Nie znalazłem zdigitalizowanej całej gazety ale jedynie cytat z niej (w nawiasach kwadratowych, tym razem, uwagi autora):



    The Flying Eagle Gazette, December 24, 1652, this quote was compiled by Andrew Myers. 

    „The [British] House [of Parliament] spent much time this day about the business of the Navy, for settling the affairs at sea; and before they rose, were presented with a terrible remonstrance against Christmas day, grounded upon divine Scriptures, 2 Cor. 5:16; 1 Cor. 15:14,17; and in honor of the Lord’s Day, grounded upon these Scriptures, John 20:I; Rev. 1:10; Psalm 118:24; Lev. 23:7,11; Mark 16:8; Psalm 84:10, in which Christmas is called Anti-Christ’s mass, and those Mass-mongers and Papists who observe it, etc.  In consequence of which Parliament spent some time in consultation about the abolition of Christmas day, passed orders to that effect, and resolved to sit on the following day, which was commonly called Christmas day.”

tłumaczenie:

    The Flying Eagle Gazette, 24 grudnia 1652 r., cytat ten opracował Andrew Myers.

    „Izba [Brytyjskiego Parlamentu] poświęciła tego dnia wiele czasu na sprawy Marynarki Wojennej, w celu załatwienia spraw na morzu; a zanim powstali, wystąpili ze strasznymi protestami przeciw Bożemu Narodzeniu, opartymi na Piśmie Świętym, 2 Kor. 5:16; 1 Kor. 15: 14,17; i czci Dnia Pańskiego, opierając się na tych Pismach, Jana 20: I; Apokalipsie 1:10; Psalmie 118: 24; Księdze Kapłańskiej 23: 7,11; Marka 16: 8; Psalmie 84:10, w których Boże Narodzenie nazywane jest mszą Antychrysta, a handlarzami mszami i papistami, ci którzy je obchodzą, itd. W wyniku czego Parlament spędził trochę czasu na konsultacjach w sprawie zniesienia Bożego Narodzenia, wydał zarządzenia w tej sprawie i postanowił usiąść następnego dnia, który powszechnie nazywano dniem Bożego Narodzenia”.
    (Quotes on Religious Holidays — https://reformedbooksonline.com/quotes-on-religious-holidays/)



Jako uzupełnienie, z tej samej strony — The 1647 English Parliament on Christmas:
https://reformedbooksonline.com/the-1647-english-parliament-on-christmas/.
Jakby ktoś zechciał przetłumaczyć, to będę wdzięczny.

W 1952 roku Francis X. Weiser (1901—1986), jezuita, urodzony w Wiedniu, wydał w Nowym Yorku Handbook Of Christian Feasts And Customs. The Year Of The Lord In Liturgy And Folklore, w którym to podręczniku również powołał się na tę gazetę, opisując historię Świąt Bożego Narodzenia. Z niej przytaczam dwa krótkie podrozdziały (str. 63—66). W nawiasach kwadratowych moje uwagi, lub alternatywa tłumaczenia, także przypisy autora, niektóre z nich pochodzą, prawdopodobnie, z kolejnych wydań; skrót ff. [ang. and the following] oznacza i następne (strony, akapity).

 

    Zanik [Upadek]

    Wraz z reformacją w XVI wieku w wielu krajach Europy nastąpiła w sposób naturalny drastyczna zmiana w obchodach Bożego Narodzenia. Ofiara Mszy Św. — sama dusza uczty [ang. the very soul of the feast; angielskie feast oznacza ucztę i święto, trzeba jednak pamiętać, że Msza Święta jest Ofiarą, a ucztą tylko w pewnym, metaforycznym i nigdy dosłownym sensie; nie chodzi tu o ucztowanie, jako biesiadowanie, itd.; może nawet lepiej brzmiałoby: sama dusza Mszy] — została stłumiona. Zniknęła Święta Eucharystia, Liturgia Godzin, sakramentalia i ceremonie. Podobnie było z kolorowymi i inspirującymi procesjami, kultem Najświętszej Maryi Panny i świętych. W wielu krajach z niegdyś bogatego i chwalebnego religijnego święta pozostało tylko kazanie i modlitwa w Boże Narodzenie [przypis: L. A. Veit i L. Lenhart, Kirche und Volksfrömmigkeit im Zeitalter des Barock. Freiburg, 1956, 1 ff.; K. Algermissen, Konfessionskunde, Celle, 1957, 573 ff.] Chociaż ludzie zachowywali przy życiu wiele ze swoich zwyczajów, zaginęła głęboka inspiracja religijna, przez co „nowe” Boże Narodzenie przemieniało się coraz bardziej w święto dobrodusznej hulanki [ang. a feast of good-natured reveling].

    Z drugiej strony, niektóre grupy, w tym niemieccy luteranie, zachowały czułe nabożeństwo do Dzieciątka Jezus i obchodziły Boże Narodzenie w sposób głęboko duchowy w swoich kościołach, sercach i domach [przypis: J. H. Barnett, The American Christmas: A Study in National Culture. New York, 1954, 2 ff.]

    W Anglii purytanie potępili nawet ograniczone celebracje religijne, które odbywały się w Kościele anglikańskim po oddzieleniu się od Rzymu. Byli zdeterminowani, aby całkowicie znieść Boże Narodzenie, zarówno jako religijne, jak i popularne święto. Twierdzili, że żadne święto ludzkiej instytucji nie powinno nigdy przewyższać szabatu (niedzieli); a ponieważ Boże Narodzenie było najważniejszym z nie-niedzielnych świąt, skierowali przeciwko niemu wszystkie swoje ataki zaciekłego oburzenia. Publikowano broszury potępiające Boże Narodzenie jako pogańskie, a jego przestrzeganie uznano za grzeszne. W tej anty-Bożonarodzeniowej kampanii te angielskie sekty były bardzo zachęcane przykładem podobnych grup w Szkocji, gdzie obchodzenie tego święta było zabronione już w 1583 r., a wszyscy przestrzegający go byli karani [przypis: T. G. Crippen, Christmas and Christmas Lore. London, 1923, 87 ff.]

    Kiedy purytanie w końcu doszli do władzy politycznej w Anglii, natychmiast przystąpili do zdelegalizowania Bożego Narodzenia. W 1642 r. wydano pierwsze zarządzenia zabraniające nabożeństw kościelnych i uroczystości obywatelskich w Boże Narodzenie. W 1644 r. miesięczny dzień postu i pokuty ustanowiono na 25 grudnia [przypis: Crippen, 91]. Lud jednak nie przywiązywał większej wagi do tych nakazów i kontynuował celebrację. W ten sposób zainaugurowano wielką, trwającą dwa lata kampanię (1645—1647). Przemówienia, broszury i inne publikacje, kazania i dyskusje były skierowane przeciwko obchodom Bożego Narodzenia, nazywanym „mszą antychrysta, bałwochwalstwem, obrzydliwością” [ang. „antichrist-Mass, idolatry, abomination”] i podobnymi nazwami. W następstwie tej fali propagandy Parlament 3 czerwca 1647 r. postanowił, że pod groźbą kary nie należy już obchodzić Świąt Bożego Narodzenia (i innych świąt). W dniu 24 grudnia 1652 r. ustawa Parlamentu ponownie przypomniała społeczeństwu, że „piątego i dwudziestego [25.] grudnia, powszechnie nazywanym dniem Bożego Narodzenia, nie będzie się obchodzić; ani żadnej uroczystości stosowanej lub odprawianej [ang. used or exercised] w kościołach w odniesieniu do niego [w związku z nim]” [w przypisach podano, że cały ten cytat pochodzi z The Flying Eagle Gazette, Londyn, 25 grudnia 1652, więc podaję go w całości: „no observance shall be had on the five-and-twentieth of December, commonly called Christmas day; nor any solemnity used or exercised in churches in respect thereof.”]

    Każdego roku na polecenie Parlamentu miejscy krzykacze przechadzali się po ulicach na kilka dni przed Bożym Narodzeniem, przypominając swoim współobywatelom, że nie należy obchodzić „Bożego Narodzenia i wszelkich innych zabobonnych świąt” [ang. „Christmas day and all other superstitious festivals”], że 25 grudnia rynek [targ] powinien być utrzymany [funkcjonować], a sklepy pozostać otwarte [przypis: Crippen, 91].

    W roku 1647 w różnych miejscach wybuchły zamieszki przeciwko prawu znoszącemu Boże Narodzenie, zwłaszcza w Londynie, Oksfordzie, Ipswich, Canterbury i całym hrabstwie Kent. W Oksfordzie był „świat łamania [rozbijania] czaszek” [ang. „world of skull-breaking”]; w Ipswich obchodzono święto „z ofiarami śmiertelnymi” [ang. „with some loss of life”, dosł. „z pewnymi stratami życia”]; w Canterbury „tłum poturbował burmistrza, wybił mu wszystkie okna, jak również i kości i podpalił próg [przedsionek, wejście do domu]” [ang. „the mob mauled the mayor, broke all his windows as well as his bones, and put fire to his doorsteps”] [przypis: N. Doran, „The Ups and Downs of Christmas,” w: The National Magazine, London, December 1857]. Zabrzmiała złowieszcza uwaga przeciwko republikańskiej Wspólnocie [ang. republican Commonwealth] na zgromadzeniu dziesięciu tysięcy ludzi z Kent i Canterbury, którzy podjęli uroczystą rezolucję mówiącą, że „jeśli nie mogą mieć swojego dnia Bożego Narodzenia, mogą mieć Króla z powrotem na swoim tronie.” [ang. „if they could not have their Christmas day, they would have the King back on his throne again”; w przypisach podano, że jest to fragment okólnika (broadsheet) The Declaration of Many Thousands of the City of Canterbury (pol. Deklaracja wielu tysięcy mieszkańców miasta Canterbury), Londyn, 1648 (British Museum)] 

    Rząd jednak stał twardo i przystąpił do zerwania obchodów Bożego Narodzenia przy użyciu siły zbrojnej [wojska]. Ludzi aresztowano w wielu przypadkach, ale nie byli karani dłużej niż kilkoma godzinami więzienia [przypis: Crippen, 92]. Anglikańscy duchowni, którzy dekorowali swoje kościoły i odprawiali nabożeństwo w Boże Narodzenie, zostali usunięci ze swoich stanowisk i zastąpieni mężczyznami o miękkim włóknie [ang. by men of softer fiber — uległymi, elastycznymi] [przypis: W. P. Dawson, Christmas: Its Origins and Associations, London, 1902, 211 ff.] Powoli i bezwzględnie wygaszano zewnętrzne obchody Bożego Narodzenia. 25 grudnia stał się wspólnym dniem pracy [ang. a common workday], a interesy toczyły się jak zwykle. Jednak pomimo tych represyjnych środków wielu ludzi nadal obchodziło ten dzień świątecznymi posiłkami i radością w zaciszu swoich domów.

    Przebudzenie, w Anglii

    Kiedy stare Boże Narodzenie wróciło ostatecznie wraz z przywróceniem monarchii w 1660 r., było to właściwie „nowe” Boże Narodzenie. Duchowy aspekt święta pozostawiono teraz głównie pod opieką duchownych podczas nabożeństwa w Boże Narodzenie. To, co zaobserwowano w domu polegało na płytszej celebracji w postaci różnych niereligijnych zabaw i ogólnego ucztowania [biesiadowania] [przypis: Crippen, 93]. Zamiast starych kolęd na cześć Dzieciątka z Betlejem, Anglicy obchodzili Boże Narodzenie z hałaśliwymi pieśniami na cześć „puddingu śliwkowego, gęsi, kapłonów, kruchego ciasta i pieczeni wołowej” 30) [ang. „plum pudding, goose, capon, minced pie and roast beef”; w przypisie podano, że fragment pochodzi z wiersza „Old Christmas Returned” (pol. „Stare Boże Narodzenie wróciło” z ok. 1665 r.; patrz: Chrismas with the Poets, ed. Ward, Lock, and Tyler. London, 1869, 119]. Jednakże duch życzliwości dla wszystkich i wielkoduszność wobec ubogich uszlachetnił te bardziej świeckie obchody wielkiego święta religijnego. Dwa słynne opisy tego rodzaju popularnych uroczystości można znaleźć w Opowieści wigilijnej Charlesa Dickensa oraz w Szkicowniku Waszyngtona Irvinga.

    Śpiewanie hymnów i kolęd, stłumione przez purytanów, znalazło w Anglii jedynie powolne i ograniczone odrodzenie. Jeszcze w 1823 r. angielski kolekcjoner bożonarodzeniowych tradycji, William Hone (1842), napisał w swoich Ancient Mysteries [pol. Pradawne tajemnice; London, 1823], że kolędy uważano za „coś minionego” [ang. „something past”] i nie było dla nich miejsca w XIX wieku [W. Hone, Ancient Mysteries, London, 1823, 23]. W międzyczasie napisano kilka kolęd religijnych, które wkrótce stały się ulubionymi wśród ludności anglojęzycznej. Najbardziej znane z nich to „While shepherds watched their flocks by night” [pol. „Gdy pasterze obserwowali nocą swoje stada”] (Nahum Tate, 1715) i „Hark the herald angels sing” [pol. „Słuchajcie śpiewu zwiastujących aniołów” / „Słuchaj, brzmi aniołów pieśń”] (Charles Wesley, 1788).



To tyle historii. Pamiętajmy, że historia jeśli się powtarza, to jako farsa. Także czekamy spokojnie na pierwszą gwiazdkę i Pasterkę.


 

 

 

---

tagi: anglia  katolicy  boże narodzenie  purytanie  terror  john evelyn  flying eagle gazette  francis x. weiser  geoffrey trease  1652 

	umami
	29 listopada 2020 14:01

51     2889    10 zaloguj sie by polubić