I, bynajmniej, nie chodzi mi ani o Jaruzelskiego, ani o Kiszczaka, a o angielskie poczucie... honoru.

Skończyłem czytać książeczkę, którą przetłumaczył Gabriel Maciejewski junior — Propozycja poskromienia Hiszpanii, za co bardzo dziękuję i proszę o więcej, a że dotyczy polityki angielskiej, a tak się składa, że w tej polityce słowo honor, jak i w książkach wybitnego polskiego autora Josepha Conrada, tylko przez pomyłkę nazywanego brytyjskim pisarzem, zawsze jest na pierwszym planie, kilka spostrzeżeń.


Książeczka jest z tych krótkich a treściwych, czyli minimum słów a maksimum ważnych kwestii. Już na początku Maciejewski senior wyjaśnia, o co chodzi — jest to Instrukcja obsługi Imperium. Ja tu posłużę się małym fragmentem:

To, w jaki sposób autor omawia rolę floty wojennej w handlu, może budzić zdumienie ludzi, którzy myśląc o polityce, nie patrzą na mapę świata i szlaki wiodące ku portom nowego świata. Dla autora jednak obecność floty stanowi punkt wyjścia. Bez floty panującej na morzach nie może istnieć wolny handel. Taki aksjomat stoi u początku rozważań naszego anonima. A cóż to jest wolny handel? Otóż jest to taka wymiana, która przynosi korzyść Wielkiej Brytanii.

Nic dodać, nic ująć. Stąd już niedaleka droga do zrozumienia, że człowieki morza to człowieki honoru, synonim. Każdy lord, ba, każdy marynarz, służący w Marynarce JKM, to człowiek niosący cywilizację, postęp i wolność. Nie może być inaczej. Na poparcie dwa fragmenty (podkreślenia moje).

    Str. 39:

    Wojnę, którą prowadzimy, uważam za absolutnie słuszną. Jesteśmy ludźmi z natury handlującymi. Umieszczeni zostaliśmy pośrodku mórz, widać zatem, że sama opatrzność zaprasza nas do prowadzenia wymiany handlowej. Nasi kontynentalni sąsiedzi nie mają zatem żadnego powodu, by się nas obawiać, za to wiele, aby nas uwielbiać. Nie wysuwamy żadnych roszczeń w stosunku do ich królestw. Nie ingerujemy w niczyje podboje, a jeżeli czasami wtrącamy się w sprawy innych, to robimy to tylko po to, aby powstrzymać prawo siły, aby nie dopuścić do pochłonięcia słabszego przez silniejszego i by wspierać równowagę sił, która jest tak dla innych pożyteczna, jak dla nas honorowa.

    Str. 45—46:

    Nasi sąsiedzi są skłonni do popadania w błędne przeświadczenia w stosunku do siły Wielkiej Brytanii w czasie pokoju, które szybko są rozwiewane, kiedy zostaje wyciągnięty miecz. Nawet nasi najbliżsi sojusznicy na kontynencie nie mogli sobie wyobrażać, że uda nam się w tak krótkim czasie zwodować tak potężną flotę. Na czele sojuszy zawsze pokazywaliśmy się w blasku, natomiast najbardziej bezwzględni byliśmy podczas samotnych wojen. Mówię o tym, by podkreślić nasz honor, a nie by zaprezentować nas jako dręczycieli Europy, którymi z natury zawsze byli i będą Hiszpanie. Mówię o tym jako o efektach narodowego rozgoryczenia, kiedy praw nie da się dochodzić  w sposób inny niż poprzez walkę zbrojną. Naród Brytyjski nie pamięta o bogactwie i bezpieczeństwie, dopóki nie obroni swojego honoru. I czy tak dzielny naród powinien po walce usiąść jak opłacany bokser, z honorem wprawdzie, ale też z podartym płaszczem? Absolutnie nie, powinien zdobyć kunsztowne ubrania i założyć je na siebie. Niechaj ci, którzy czynią zło, noszą worki na ziemniaki. My będziemy triumfować i wznosić toasty za naszą słuszną sprawę i sukces naszych wojsk.


Ta propagandowa strona polityki brytyjskiej znajduje do dzisiaj, tutaj nad Wisłą, swoich zwolenników. Od PPS-owców czytających Lorda Jima, przez Becka broniącego interesów Anglii kosztem tubylców, do conradystów stręczących nam brytyjską literaturę. Wyjdzie nam tego ponad 100 lat. A gdyby tak dobrze pogrzebać w tych wszystkich rządach narodowych i dywersji na tyłach, wyszłoby nam tych lat więcej jak 200.

No ale żeby nie było, że ja w kółko o tym samym, wróćmy do książki. Składa się ona z dwóch części, z manuskryptu datowanego na 1711 rok i przypisywanego osobie wielkiej wagi oraz komentarza, czyli „uwag na temat sposobów na ubezpieczenie Wielkiej Brytanii od wydatków bieżącej wojny”. Senior Maciejewski zastanawia się skąd ten kamuflaż ale odpowiedź zostawia czytelnikowi.

Jakieś światło rzucił nam na sprawę ubezpieczeń wykład prof. Krzysztofa Ostaszewskiego. Uzupełnić go można ekonomicznym spojrzeniem na kryzysy będące szansami. Oto co pisze Wojciech Morawski w książce Kronika kryzysów gospodarczych:

    Po tak zwanej sławetnej rewolucji 1688 roku rządzący Anglią wigowie podjęli prace nad utworzeniem banku centralnego. W 1694 roku powstał Bank Anglii, emitujący banknoty i obsługujący dług publiczny. W 1710 roku wigowie utracili władzę na rzecz torysów, którzy Banku Anglii nie darzyli sympatią. Trwająca wojna o sukcesję hiszpańską stwarzała nadzieję na otwarcie dla handlu brytyjskiego kolonii hiszpańskich w Ameryce. Premier Robert Harley lord Oxford utworzył w 1711 roku Kompanię Mórz Południowych, która miała wykorzystać tę szansę, a wobec rządu torysowskiego spełniać funkcję podobną do tej, jaką wobec poprzedniej ekipy pełnił Bank Anglii. W 1713 roku wojna skończyła się pokojem utrechckim, przyznającym Wielkiej Brytanii przywilej tak zwanego aciento [więcej tutaj — Asiento de Negros], czyli monopol na dostarczanie niewolników do Ameryki hiszpańskiej na 30 lat oraz prawo przysyłania tam jednego statku handlowego o wyporności 500 ton rocznie.

    W tym samym roku jednak do władzy powrócili wigowie z Robertem Walpolem na czele, co pozbawiło Kompanię poparcia rządu. Torysi, którzy w 1715 roku poparli próbę powrotu Stuartów na tron, musieli udać się na emigrację. W 1717 roku Walpole przeszedł do opozycji, a kierownictwo partii wigów i rządu przeszło w ręce lorda Stanhopa.

    Wieści o sukcesach przedsięwzięcia Lawa we Francji zachęcały do naśladownictwa. Już w 1719 roku kurs akcji Kompanii Mórz Południowych został wywindowany bardzo wysoko. W styczniu 1720 roku Parlament, przy sprzeciwie Walpole'a, upoważnił Kompanię do przejęcia tej części długu publicznego, która nie była w rękach Banku Anglii ani brytyjskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej (ograniczenie to było ustępstwem wobec opozycji, początkowo Kompania chciała przejąć cały dług). W zamian Kompania uzyskała monopol na handel z koloniami hiszpańskimi w Ameryce. Dyrektorzy Kompanii, wśród których czołową postacią był John Blunt, liczyli, że na skutek tej decyzji kurs akcji wzrośnie na tyle, iż obsługa długu nie będzie problemem.

    Decyzja Parlamentu ze stycznia 1720 roku uruchomiła gorączkę spekulacyjną. Kurs akcji Kompanii rósł błyskawicznie. Blunt udzielał akcjonariuszom kredytu na zakup nowych akcji. Zapewnił też wpływowym politykom i faworytom królewskim (prawdopodobnie również samemu Jerzemu I) prawo zakupu akcji po cenie stałej, ale nieco wyższej od aktualnej rynkowej, co sprawiało, że byli osobiście zainteresowani dalszym rozwojem spekulacji. W czerwcu kurs 100-funtowego pakietu akcji doszedł już do 1060 funtów. Pogłoski o rzekomym przekazaniu Kompanii przez Hiszpanię terenów złoto- i srebronośnych podgrzewały nastroje. Zaczęły jednak powstawać inne spółki, stawiające sobie fantastyczne cele. Zamierzano wytwarzać złoto z rtęci, srebro z ołowiu, uzyskiwać saletrę z zawartości wychodków, handlować ludzkimi włosami, »lepiej leczyć choroby weneryczne« itp. Powstała wreszcie spółka, której celem była »działalność niezwykle korzystna, o której nikt jednak nic jeszcze wiedzieć nie może«. Zainteresowała ona od razu ponad 1000 akcjonariuszy. W sumie jednak Anglicy, po doświadczeniach ze spekulacją z XVII wieku, podchodzili do sprawy z nieco większym dystansem niż Francuzi. Powszechna była świadomość natury spekulacji, a naiwność wielu kupujących akcje nie polegała na wierze w sens deklarowanych przez spółki celów, lecz przekonaniu, że zdążą swe akcje w porę sprzedać z zyskiem.

    Powstawanie nowych spółek zaniepokoiło Kompanię Mórz Południowych, stwarzało bowiem dla niej konkurencję. W czerwcu Blunt, który otrzymał tytuł baroneta, namówił Parlament do wydania ustawy, zabraniającej zakładania spółek akcyjnych bez zgody Parlamentu. Tak zwana Bubble Act (stąd słowo »bubel«), czyli ustawa o bańkach mydlanych, obowiązywała do 1825 roku. Kilku spółkom Kompania wytoczyła procesy o prowadzenie działalności przekraczającej zakres ustalony w statucie. Akcjonariuszom Kompanii wypłacono 30-procentową dywidendę, gwarantując 50% w następnych latach. Posunięcia te, w założeniu mające wzmocnić pozycję Kompanii, odniosły odwrotny skutek. Bubble Act poderwał zaufanie do wszystkich przedsięwzięć spekulacyjnych, nie wyłączając Kompanii. Kurs akcji zaczął spadać, na początku września wynosił 800 funtów, a pod koniec miesiąca już tylko 200. Upadł obsługujący finanse Kompanii Sword Blade Bank [pol. Bank Ostrza Miecza, no co za nazwa dla banku!].

    Wiosną 1720 roku Bank Anglii, z zazdrością obserwujący sukcesy Kompanii, chciał się włączyć do spekulacji. Nie pozwolili na to jego wrogowie w obawie, że zbytnio się wzmocni. We wrześniu Walpole zaproponował włączenie Banku Anglii do akcji ratunkowej, ale został przegłosowany. Opuścił Parlament i wyjechał na wieś, lecz ostateczny krach Kompanii w połowie października oznaczał jego wielki triumf. Walpole powrócił do Londynu, a w kwietniu następnego roku objął urząd premiera, który sprawował nieprzerwanie przez 20 lat.

    Jesienią sprawą Kompanii zajął się Parlament. Skonfiskowano majątki jej dyrektorów i dokonano konwersji zobowiązań, dzięki czemu akcjonariusze otrzymali 35 funtów w nowych akcjach w zamian za każde 100 w starych. Załamały się kariery polityków popierających Kompanię. Walpole zadbał jednak, aby dobre imię króla nie doznało uszczerbku. Wielkim, choć przypadkowym, zwycięzcą okazał się Bank Anglii. Był on stosunkowo nową instytucją i tylko przypadek uchronił go przed rzuceniem się w wir spekulacji, której załamania zapewne by nie przetrwał.

    Panika z 1720 roku wybuchła również w Amsterdamie. Holendrzy mieli już jednak doświadczenia z podobnymi kryzysami, dlatego tam wydarzenia nie były tak dramatyczne, jak w Londynie i Paryżu.


W tym kontekście Propozycja poskromienia Hiszpanii byłaby po prostu prospektem emisyjnym, a autor tej wzbogaconej, drugiej części książki martwi się nawet, że nie została wydana dwadzieścia lat wcześniej.

Z podobnym punktem widzenia spotkałem się u dr Javiera Cornejo, prawnika, specjalisty prawa międzynarodowego. W swoim artykule Un plan que debe ser conocido (pol. Plan, który trzeba znać) pisze tak:

    Rok 1711 można uznać za pierwszą udokumentowaną datę rozpoczęcia działań angielskich w celu wyparcia Hiszpanii z Ameryki i Europy [nie wiem, co autor ma na myśli, może wpływy Hiszpanii w Europie], aż do dnia dzisiejszego. W tym czasie wyszedł na jaw pierwszy plan Wielkiej Brytanii, mający na celu przejęcie Hispanoameryki, jej podzielenia i podporządkowania, jako pierwszy etap tego, co dziś, w XXI wieku, jest aktualizowane w planie podziału geograficznego i dezintegracji narodów. Wszystko zamyka się na zgodzie na tzw. Plan Canniga na „300 lat” [jako sekretarz spraw zagranicznych George Canning zaakceptował suwerenność hiszpańskich kolonii w obu Amerykach w 1824 roku i „powołał Nowy Świat do istnienia, aby przywrócić równowagę Starego” (ang. called the New World into being to redress the balance of the Old)].

    Ta praca trafiła do sprzedaży w Wielkiej Brytanii za cenę „1 szylinga”, aby ten zakrojony na szeroką skalę plan był atrakcyjny dla ówczesnych „inwestorów” [hiszp. „inversionistas”], na podstawie przedstawienia dużej firmy [utworzonej] do handlu kontynentalnego, do której można wnosić kapitał, z zabezpieczeniem uzyskania dochodu [czyli spółki akcyjnej]. Brytyjska firma założona w 1711 roku nadal funkcjonuje z pełną mocą. W niej zbiegła się cała imperialna inteligencja, mózgi absolwentów najbardziej wzniosłych uniwersytetów, które przez lata i kolejne pokolenia dostosowywały się i dopasowywały kroki, jakie należy podjąć zgodnie z podstawami [zawartymi w] Propozycji. Praca ta jest niezbędną lekturą, aby spróbować zrozumieć przyczyny kampanii wyzwoleńczych w XIX wieku oraz wzniosłych „bohaterów” [hiszp. „próceres”] szpady i tekstów [nauk], które sformułowały postulaty, na [bazie] których zbałkanizowano Hispanoamerykę.

Reszta jest równie ciekawa ale sprawia mi problemy w tłumaczeniu. 
Podobnie pisze Andrew Graham-Yooll w Imperial Skirmishes. War And Gunboat Diplomacy In Latin America, poruszając również kwestię autorstwa omawianej Propozycji:

    Podczas gdy w koloniach hiszpańskich próbowano penetracji handlowej [działalność South Sea Company], w Anglii wciąż żywe były myśli o wyprawie wojskowej przeciwko Hiszpanii. W A Proposal for Humbling Spain (Londyn, 1711), traktacie, którego autorstwo przypisywano „A Person of Distinction”, zasugerowano, że inwazja na kolonie hiszpańskie powinna rozpocząć się w Buenos Aires. Stamtąd najeźdźcy mieli przedostać się przez kontynent do Chile, a następnie przemaszerować i popłynąć na północ. W ten sposób całe terytorium mogło zostać szybko zabrane Hiszpanii. Istnienie tej broszury zostało odnotowane przez historyków południowoamerykańskich, którzy zastanawiali się nad jej autorem poza sugestią, że może to być John Pullen, gubernator Bermudów. Propozycja inwazji i sposób jej przeprowadzenia są ważne, ponieważ w taki czy inny sposób powracają one w planach wypraw w następnym stuleciu. Nie ma wątpliwości, że Pullen sugerował takie zajęcie hispanoamerykańskich terytoriów, nawet jeśli nie jest pewne, czy to on ją napisał w 1711 r. W 1732 r. drukarze z londyńskiego St Paul's Churchyard wydali osiemdziesięciostronicową książeczkę w cenie jednego szylinga i sześciu pensów, [napisaną] „przez zmarłego Johna Pullena, Esq., gubernatora Bermudów”. Były to

                »Wspomnienia Spraw Morskich Wielkiej Brytanii, zwłaszcza w związku z naszymi obawami w Indiach Zachodnich. Które prefiksowano oryginalnym listem Autora, do (i na Polecenie) hrabiego Oksfordu, kiedy był Wysokim Skarbnikiem Anglii [chodzi o wspomnianego wyżej Roberta Walpole'a], w związku z South Sea Company i handlem, do którego prowadzenia została stworzona; w którym konsekwencje złego zarządzania w tym zakresie są w pełni ujawnione, a prawdziwy charakter takiego handlu został wyjaśniony.«

    Dla każdego, kto mógłby poważnie potraktować sugestie świętej pamięci [ang. the late] funkcjonariusza [urzędnika], zaproponował on uzupełnienie:

                »Krótkie spojrzenie kapitana Paina na Hiszpańską Amerykę: zawierające zwięzły wywód nawigacji, od jej początku do odkrycia Nowego Świata; oraz relację o zasięgu, jakości, bogactwie i handlu tamtejszych dominiów Jego Katolickiego Majestatu, w sposób całkowicie nowy i od władz nigdy dotąd znanych opinii publicznej.«

    Informacje te, tak hojnie i pośmiertnie ofiarowane, miały być użyteczne w ewentualnej inwazji.

    Hiszpania sprawowała despotyczne rządy nad swoimi kolonialnymi poddanymi. „... Hiszpanie Starej Hiszpanii [czyli urodzeni w Hiszpanii], którzy posiadają wszystkie stanowiska władzy i zysku, i władają nimi nieubłaganie [nieznośnie] nad Criolio (sic) [poprawnie z hiszp. Criollo/Criollos —  osoba/ludność z hiszpańskiej Ameryki Południowej lub Środkowej, zwłaszcza czysto hiszpańskiego pochodzenia (ang. z franc. Creole; pol. Kreole) — w naszym kontekście Criollo oznacza urodzonych w Ameryce], którzy w zamian za to nienawidzą ich śmiertelnie i są zawsze gotowi zrobić im krzywdę...”. Taka sytuacja „... w naturalny sposób wywołuje ducha niezadowolenia, który prawdopodobnie pewnego dnia wybuchnie w otwartej rewolcie, lub przynajmniej pozostawi ich w odpowiednim usposobieniu, aby mogli zostać urobieni [by mogli być wykorzystani] przez obcych wrogów i przyłączyć się do ich projektów”. Zmarły gubernator powiedział dalej:

                »Wszyscy rozumni ludzie muszą wyznać, że Wielka Brytania nie może założyć osiedla w żadnym [innym] miejscu na powierzchni Ziemi, skąd rozsądnie można oczekiwać, że będzie czerpać tak wiele korzyści, jak z tego położonego nad rzeką La Platą. Hiszpanie też nie mają wystarczającej siły w Buenos Aires, ani w miejscach do niego przyległych, do podjęcia się (wojny).«

   Jego rady były dokładne, a jego uczucia silne. Aby zaatakować fort Buenos Aires.

   (...)

   Chociaż gubernator przewidział konieczność wojny, jego pamflet miał również na celu wyjaśnienie jego pomysłów na zorganizowanie handlu w Ameryce Południowej. Jego odniesienia do niepowodzenia South Sea Company były druzgocące, a jeśli ówcześni inżynierowie czuli się dotknięci jego piórem, to musieli być [także] dyrektorzy South Sea Company. Był oburzony upadkiem przedsięwzięcia, wściekły, że Anglia straciła taką okazję i przekonany, że Anglia zbyt naiwnie [otwarcie, prostodusznie] zawarła kontrakt Asiento, gdyż był pewien, że Hiszpania planowała zignorować klauzulę o „fabrykach” [ang. „factories”] niewolników w traktacie utrechckim. Hiszpania musiała zostać upokorzona za tak zamierzoną zdradę. Po wielu protestach i oburzeniu się niekompetencją Anglików, zmarły gubernator Pullen przedstawił swój plan. Po zajęciu Buenos Aires, angielska flota powinna popłynąć wokół przylądka Horn na Pacyfik i zająć Wyspy Juana Fernándeza jako bazę. Z wysp jedne wojska [siły] musiałyby wyokrętować [lądować] w środkowym Chile, a drugie w Peru, w Arice. Mając stopę w Peru, siły angielskie mogłyby z łatwością posuwać się na północ, by w końcu dotrzeć drogą morską do Meksyku. Karaiby mogłyby zostać zajęte z tej bazy kontynentalnej i z brytyjskiej posiadłości na Jamajce. Chciał, żeby South Sea Company przeprowadziła tę operację.

   (...)

   Porady Pullena, czy to z 1711, czy z 1732 roku, wywołały znaczny niepokój w koloniach hiszpańskich i w ciągu XVIII wieku pojawiały się częste doniesienia o podejrzewanych angielskich inwazjach nad La Platą. Mieszkańcy Criollo, miejscowi urodzeni z hiszpańskich osadników, byli przekonani przez nauczanie Kościoła, że Anglicy są diabłami, z którymi może sobie poradzić tylko inkwizytor, heretykami, których protestantyzm można usunąć tylko na stosie. Inkwizycja nigdy nie była bardzo aktywna w Buenos Aires, ale wyobraźnia prowincjonalna była łatwo pobudzana. Niektórzy mieszkańcy kolonii byli skłonni wierzyć, że Anglicy i Niemcy chowali małe rogi pod kapeluszami i długie spiczaste ogony w nogawkach spodni; nietrudno było wzbudzić przerażenie u mniej wykształconych ludzi na myśl o łodziach wypełnionych Anglikami lądującymi na brzegu La Platy.

 

Ha, ha, ha. Te ostatnie zdania są naprawdę niezłe. 
Trochę inaczej opisuje to przedsięwzięcie Shinsuke Satsuma w Britain And Colonial Maritime War In The Early Eighteenth Century. Silver, Seapower And The Atlantic. Przypisy są tutaj ważne, więc także je podaję (ten z gwiazdką pochodzi ode mnie, podkreślenie także):

   (...) wydaje się, że Harley bawił się pomysłem prowadzenia handlu na Morzu Południowym bez uciekania się do morskiej wyprawy na Morze Południowe. W liście wysłanym do Harleya, prawdopodobnie w 1711 lub 1712 roku, John Pullen wspomniał, że został poproszony przez Harleya o opinię na temat „Naszego handlu na So Sea [South Sea — Morzu Południowym], wynikłego z ograniczeń, które ty [Harley] masz Przykazane [Przyznane] tobie przez Hiszpanów” [ang. „Our ensuing Trade to the So Sea, under the restrictions you [Harley] have it Conceded to you by the Spaniards”, co chyba po polsku należałoby tłumaczyć jako Naszego handlu na Morzu Południowym, wynikłego z ograniczeń nałożonych na Harleya (i Anglików) przez Hiszpanów]. W odpowiedzi na to zapytanie, Pullen zaproponował założenie osady nad rzeką La Platą, której Hiszpanie w rzeczywistości nie posiadali i która znajdowała się blisko niedawno odkrytych portugalskich kopalni złota, nie na siłę, ale za zgodą Hiszpanów [105]. Ostatecznie Harley porzucił ideę wyprawy na Morze Południowe i handlu na nim, decydując się na Asiento i handel [z/przy zastosowaniu] rocznego statku [*] jako bardziej realistyczną opcję dla działalności handlowej South Sea Company [106].

 

   [105] BL [niestety nie mam dostępu do bibliografii/listy skrótów, więc nie wiem, co oznacza ten skrót], Add MS [Dod. Manuskrypt] 70163, strony 233—233v [verso] [John Pullen], „Paper on making settlements on the River Plate” [„Dokument o zakładaniu osad nad rzeką La Platą”] [bez daty, ale 1711 lub 1712?]. Rękopis ten został włączony do broszury wydanej w 1732 r., wraz ze wspomnieniami Pullena. W przedmowie wspomniano, że list ten był późniejszy niż wspomnienia, które zostały skomponowane mniej więcej w 1711 roku, i wydaje się, że został on napisany „kiedy te Sprawy nie zostały dokładnie [zupełnie, całkowicie] załatwione” [ang. »when that Affairs was not thoroughly settled«]. John Pullen, Memoirs of the Maritime Affairs of Great Britain, Especially in relation to Our Concerns in the West-Indies... (Londyn, 1732), str. I—II. Tak jak w marcu 1713 roku podpisano traktat Asiento, można przypuszczać, że list ten został wysłany do Harley'a w pewnym momencie w 1711 lub 1712 roku.

   [*] Jak podaje, cytowany już wcześniej Wojciech Morawski, przywilej aciento realizowano w ten sposób, że statek brytyjski stał na redzie i był czymś w rodzaju pływającego sklepu, a dziesiątki innych statków brytyjskich przybijało do jego burty i przywoziło nowe towary.
   Bardziej wyczerpujący opis tego handlu podaje Krzysztof Lik w swoim artykule Traktat w Utrechcie w ocenie wybranych prac XX-wiecznej historiografii brytyjskiej:
   Jedyną drogą zapewnienia sobie prawa legalnego handlu w majestacie prawa było uzyskanie przywileju Asiento. „W czerwcu 1711 roku angielskie żądania zostały zdefiniowane. Angielscy agenci w Paryżu zostali poinstruowani, aby ubiegać się o Asiento i stacje dla sprzedaży Murzynów, ekwiwalentu za jakiekolwiek przywileje przyznane Francji oraz o cztery osiedla w Indiach dla zabezpieczenia handlu niewolniczego. Te warunki były dyskutowane w całości w ciągu trzech następnych miesięcy i we wrześniu angielskie żądania zostały ustalone i przybrały ostateczną formę. Domagano się: Asiento na 30 lat, wyjątku na angielskie dobra z 15% podatku nakładanego na indyjski eksport i ziemi dla odświeżenia Murzynów w sąsiedztwie rzeki La Plata. Ludwik był przekonany, że Hiszpania zaakceptuje te warunki. Rok później, kiedy Lord Lexington pojechał do Madrytu, został poinstruowany, aby ubiegać się o nie. Odkrył jednak, że 15% wyjątku było niemożliwe, chyba że zostałoby to zagwarantowane wszystkim narodom. Lord Lexington był pewny, że koncesja była dużo więcej warta i pomyślał, że dzięki niej Hiszpanom będzie łatwiej »przełknąć nasz nielegalny handel, który przez Asiento mamy możliwość utrzymać dla nas i uczynić go tak trudnym dla innych, jak to się tylko da«.”
   (...)
   ...Hiszpanie rościli sobie wyłączne prawo do handlu ze swoim imperium amerykańskim. Jednak faktyczna sytuacja uniemożliwiała wyegzekwowanie owych postanowień. Wiązało się to z sytuacją zaistniałą na Morzu Karaibskim, a więc mozaiką wysp, znajdujących się często tylko nominalnie pod panowaniem różnych mocarstw europejskich. Stanowiły one bazę wypadową dla piractwa oraz kontrabandy, organizowanej zarówno przez Kreoli, jak i przybyszów powiązanych ze skorumpowaną administracją. Stąd też starania Anglików o przyznanie im przywileju handlowego, który umożliwiałby wymianę w majestacie prawa. „Warunkom pokoju, które w przyszłości wpływały na handel z Indiami, nadano kształty w traktacie Asiento z 16/27 marca 1714 r. Dzięki temu Anglia uzyskała wszystkie jej żądania, z wyjątkiem 15% zwolnienia, a także nowy przywilej. Była to słynna koncesja »rocznego statku«. Miało to zapewnić rekompensatę Kompanii Mórz Południowych za straty, które ponieśli jej udziałowcy.
   W trakcie rozważania tego przedsięwzięcia zakładano, że nie będzie ono wspierać żadnego nielegalnego handlu, dlatego można było wysyłać każdego roku statek o wyporności 500 t do handlu z Indiami. Ładunek mógł być sprzedany tylko w czasie dorocznego jarmarku i nie wcześniej niż przed przybyciem floty i galeonów. Towary miały być wolne od podatku w Indiach, król Hiszpanii miał zapewnioną kwartę w zyskach i 5% z pozostałych 75%. Harley uważał od początku, że cała koncesja powinna być przyznana Kompanii Mórz Południowych. W końcu we wrześniu 1714 r. zaoferowano kompanii całe Asiento, które zaakceptowała, zachowując kwartę udziału w zyskach dla króla Hiszpanii”.
   Podstawą zysków kompanii został jednak handel niewolnikami. „Przez przywilej Asiento, będący częścią składową traktatu utrechckiego, Anglia została głównym importerem niewolników do hiszpańskiej Ameryki”.

   [106] Chociaż plan utworzenia brytyjskiej osady w Buenos Aires nie został zrealizowany, po zakończeniu wojny port stopniowo stał się ważną bazą dla lądowego kontrabandowego handlu South Sea Company z Peru. W 1716 r., na podstawie nowego traktatu Asiento, zezwolono spółce na składowanie tam towarów pozostałych z handlu niewolnikami w Afryce, co uczyniło port bardziej użytecznym dla firmy.

 

Wikipedia także odnotowuje ten wątek pod hasłem — British invasions of the River Plate, ale powołując się nie na swoje, angielskie, zasoby a na książkę Félixa Luny — Breve historia de los Argentinos (1994), w której brakuje źródła wypowiedzi Pullena, a przynajmniej taką potrzebę wskazania tegoż monitują redaktorzy hasła:

   W 1711 roku John Pullen stwierdził, że Río de la Plata to najlepsze miejsce na świecie do stworzenia brytyjskiej kolonii [citation needed]. Jego propozycja obejmowała Santa Fe i Asunción i stworzyłaby obszar rolniczy z Buenos Aires jako głównym portem.

Widać, że Buenos Aires, jako postulowany w Propozycji pierwszy cel inwazji, w orbicie Wielkiej Brytanii funkcjonuje od prawie 3 wieków. Coś, co nie nastąpiło w 1711 roku, powiodło się w latach 1806/1807 a od uzyskania niepodległości przez Argentynę w 1816 (za co Argentyńczycy powinni być wdzięczni Anglikom, jak postuluje autor artykułu Britain's »forgotten« invasion of Argentina) uruchomiło całą lawinę na kontynencie. „To, czego nie można zrobić teraz, można zrobić później” — brzmi instrukcja z Propozycji, tego „przewodnika dla potomnych, nie z błahych powodów przez ich ojców odrzuconego”. Nie jest więc przypadkiem, że Cunnighame Graham (z rodziny hiszpańsko-angielskiej), zaprzyjaźniony z Josephem Conradem, miał tam swoje rancho bydła. A wojna o Falklandy, co zrozumiałe w tym nowym rozdaniu, była wielką tragedią w stosunkach brytyjsko-argentyńskich.

No ale żeby znów nie zawężać całej panoramy, jaka się przed nami rozciąga i nie popadać w utartą koleinkę, pozwólmy jeszcze wypalić strzelbie — krótko o angielskim... poczuciu humoru.

Wiele jest w książce troski o los niewolników w hiszpańskiej części Ameryki Południowej, można się prawie popłakać z powodu tej angielskiej dobroci serca, ale to troska kupca (Anglicy, naród kupców — jakież to prawdziwe i gorzkie słowa), który przelicza zyski i straty, i który zracjonalizowałby, czy zoptymalizował, marnowane przez Hiszpanów dobro, czyli pieniądze, bo przecież nikt losem Murzynów nie będzie się specjalnie przejmował. Liczy się wydajność i zysk z inwestycji w to czarne złoto. 
Nie zmieni tego żaden żartowniś, ani żadna publikacja, jak Skromna propozycja (ang. A Modest Proposal) Jonathana Swifta, napisana w 1729 roku, a dotycząca nędzy w Irlandii i ślepoty światłych (i honorowych, rzecz jasna) obywateli na ich los. Warto się także z nią zapoznać i zapisać sobie, ku pamięci.

Co do samego wydania Propozycja poskromienia Hiszpanii to trzeba się upomnieć o 3 oryginalnie znajdujące się w tekście przypisy, które zostały, gdzieś po drodze, zgubione. Dwa pierwsze określają czas akcji. 

Na str. 13 powinien znaleźć się taki:
Za panowania królowej Anny [zmarła w 1714] chwalebnej pamięci [ang. In the Reign of Queen Anne of glorious Memory.]
Na str. 27:
Czytelnik musi pamiętać, że zostało to napisane pod koniec wojny królowej Anny [ang. The Reader must remember, this was written towards the Close of Queen Anne's War.]

Natomiast po ostatnim zdaniu ze str. 27, które kończy się już na str. 28, powinna znaleźć się taka uwaga:
Jest to znakomita obserwacja naszego Autora, zasługująca w tej chwili na szczególną uwagę [ang. This is an excellent Observation of our Author, and deserves particular notice at this time.]

Pokusiłbym się też o kilka dodatkowych, no ale może ich brak skłoni czytelników do samodzielnych poszukiwań. Mnie skłonił i miałem frajdę:)

Zachodzę jeszcze w głowę dlaczego na okładce widzimy 1707 rok. Rozumiem, że chodzi o wymazywanie Imperium Hiszpańskiego ale czy to się wiąże z Dekretami de Nueva Planta, poprzez które zmieniono organizację terytorialną Królestwa Hiszpanii (...), czyli serię Reales Cédulas (królewskich nakazów), przez które ustanowiono „nueva planta” (nowy porządek) ?

Jedno jest pewne, odebrana lekcja brzmi: jeśli Anglicy łupią, gwałcą i mordują, to zmusza ich do tego jedynie poczucie honoru i troska o równowagę sił (ale co moje, to nie rusz).
My nie dajmy sobie zastąpić Boga, Honoru i Ojczyzny hasłem Money, Honour, Great Britain.

No i czytajmy Propozycję poskromienia Hiszpanii, w niej jest jeszcze więcej inspirujacych wątków.
 

---

tagi: imperium  wojna  hiszpania  handel  anglia  honor  wielka brytania  ameryka południowa  conrad  chile  imperializm  flota  niewolnictwo  peru  ubezpieczenia  propozycja poskromienia hiszpanii  gabriel maciejewski junior  buenos aires  indie zachodnie  bank anglii  south sea company  imperium brytyskie  robert harley  kompania mórz południowych  asiento  aciento  traktat utrechcki  pokój utrechcki  robert walpole  john blunt  bubble act  panika 1720  javier cornejo  andrew graham-yooll  inwazja  john pullen  criollo  factories  shinsuke satsuma  krzysztof lik  roczny statek  félix luna  a modest proposal  jonathan swift 

	umami
	30 grudnia 2020 14:31

33     2198    5 zaloguj sie by polubić